woningbouwvereniging Zuilen

De oprichters van woningbouwvereniging Zuilen werkten allen bij Werkspoor. Ze wonen en werken allemaal in Amsterdam in de buurt van de Werkspoorvestiging in die stad. In 1912 besloot het bedrijf wegens ruimtegebrek een deel van de productie naar Utrecht/Zuilen te verplaatsen. De lange werktijden en lage lonen maken het voor werknemers zeer onaantrekkelijk om vanuit Amsterdam naar Zuilen te gaan pendelen.

Een aantal personeelsleden steken op 6 januari 1913 de koppen bij elkaar in het gebouw van de Handwerkers Vriendenkring te Amsterdam. Ze besluiten de woningbouwvereniging Zuilen “op neutrale grondslag” op te richten. De officiële oprichting vindt plaats op 6 mei 1913 in lokaal De Poort van Muiden. Rijkserkenning volgt op 4 september 1913. Woningzoekenden konden lid worden door de aankoop van tenminste twee aandelen van f25. Een flink bedrag als je weet dat de weekhuur van een corporatiewoning in die tijd ongeveer f5 bedroeg.

Een van de eerste acties van het beoogd bestuurslid Van Aarst is een bezoek aan de burgemeester van Zuilen: baron Van Tuyll van Serooskerken, om een gemeentelijke bijdrage te vragen voor een eerste woningbouwproject van woningbouwvereniging Zuilen. Van Tuyll zag de komst van Werkspoor helemaal niet zitten en de gemeenteraad van deze zeer landelijke gemeente (1173 inwoners in 1910) ook niet. Ze besloten op 26 maart 1913 om geen bijdrage te geven.

Daarop wendt het bestuur zich tot wethouder Fockema Andraeae (de latere burgemeester) van Utrecht. Fockema vindt dat Werkspoor ook een verantwoordelijkheid heeft. Directeur Muysken van Werkspoor zegt toe dat zij bereid zijn om een tuindorp te bouwen voor het kader van de fabriek (het huidige Elinkwijk), maar dat het zou helpen als Utrecht de nieuwe woningbouwvereniging Zuilen zou steunen. Fockema overtuigt de gemeenteraad ervan om een lening te verstrekken aan wbv Zuilen en grond in de buurtgemeente aan te kopen voor de Oude Bouw, die vervolgens in erfpacht wordt uitgegeven aan de woningbouwvereniging. Dat unieke besluit wordt genomen op 16 juni 1914. 

Daarna moeten nog wat hobbels opgelost worden. Het Rijk is bezorgd dat de Werkspoorfabriek door de Eerste Wereldoorlog in de problemen komt en de woningen niet verhuurd kunnen worden. De kersverse corporatie heeft moeite om de 2% eigen bijdrage in de financiering rond te krijgen. Het startkapitaal van de 286 leden wordt aangevuld met een lening van Werkspoor. Medio 1915 start de bouw. Tijdens de bouw is er ook nog de nodige trammelant door een strenge ambtenaar van bouwtoezicht en een staking. Maar op 30 september 1916 worden de eerste woningen opgeleverd. Minder dan 3,5 jaar tussen start project en eerste oplevering: kom daar tegenwoordig nog eens om! Behalve Amsterdammers en Groningers verhuurt wbv Zuilen ook enkele woningen aan Belgische vluchtelingen, wat de gemeente Utrecht tot de volgende reactie brengt: “Op de gemeente rust geen de minste verplichting om voor de huisvesting van vreemdelingen te zorgen en er is zeker voor haar geen aanleiding om voor den bouw van woningen, die voor vreemdelingen bestemd zijn financieelen steun te verlenen”. Ruim 100 jaar na dato klinkt die argumentatie nog behoorlijk actueel. Uiteindelijk loopt het met een sisser af als de Belgen na de oorlog weer naar hun land terugkeren. 

Het eerste personeelslid van wbv Zuilen is dhr.Heijt, die later wethouder in de gemeente Zuilen zal worden. 

De bouw van complex-2, 88 woningen La Croixstraat/M de Klerkstraat start in 1924. Architecten worden Versteeg en De Vries uit Den Haag. Architect Hamers van complex-1 wordt gepasseerd omdat hij de schuld krijgt van het slechte materiaalgebruik, waardoor dit complex “een schip van bijleg” was geworden. Dat was vooral het gevolg van de Eerste Wereldoorlog. 

In de jaren dertig bouwt Zuilen nog complex-3, dat als een hoefijzer om het vorige complex aansluit. Dit gebied was eerder aangekocht door de gemeente Utrecht. Zuilen wil deze grond nu overnemen, onder invloed van de nieuwe Zuilenezen in gemeenteraad en college. Op dat moment was ook wethouder Zachte in dienst van de bouwvereniging. Grondovername lukt na wat gemarchandeer en de gemeente Zuilen verstrekt ook voor het eerst een financiële bijdrage. 

De crisistijd hakt er hard in bij de huurders van Zuilen. In 1935 wordt een enquête gehouden onder de huurders: 60 van de 359 zijn werkloos. Het gemiddeld inkomen van een huishouden is f20/week, de huur bedraagt gemiddeld f4,50. Zuilen besluit om ook het mes te zetten in de eigen personeelsformatie om de kosten zo laag mogelijk te houden. 

In 1936 richt wbv Zuilen een maatschappelijk fonds op: de stichting woningbouw Zuilens belang. Het doel is om een speeltuin te stichten, feestavonden te organiseren en bij huwelijksfeesten van leden een cadeau te geven. De speeltuin aan de Hanrathstraat wordt in 1939 opgeleverd en geopend door de Zuilense burgemeester Norbruis. In de loop van de jaren 70 wordt de speeltuin overgedragen aan de gemeente Utrecht. 

Na de Tweede Wereldoorlog krijgen de gemeente meer bevoegdheden bij de woningbouw en woningtoewijzing, corporaties zijn in die tijd meer een uitvoerende hulporganisatie van de overheid. wbv Zuilen krijgt in die tijd nog een twee nieuwe complexen in beheer, complex 4 Lelimanstraat e/o en complex 5 burgemeester Norbruislaan/van Heukelomlaan.

Hierna waren de nieuwbouwprojecten in Zuilen voorlopig ten einde. De gemeente Utrecht startte met grote nieuwbouwstromen in Kanaleneiland en Overvecht. Wbv Zuilen gaf de voorkeur aan Overvecht, omdat dit relatief dichtbij het bestaande bezit lag. AWVU en wbv Gemeentepersoneel maken dezelfde keuze. De enorme schaalvergroting die nu inzette zou de opmaat vormen voor de fusie van vier woningbouwverenigingen in het Noorden van Utrecht tot K77. Dat proces begint met de Arbeiderswoningbouwvereniging en de Coöperatieve. Beide verenigingen hebben een FNV achtergrond. De fusievergadering van beide verenigingen in 1971 waarbij besloten wordt samen de Algemene Woningbouwvereniging te vormen wordt door slechts 24 leden bijgewoond. Hierop volgt in 1977 de fusie met wbv Zuilen, begeleid door de Nationale Woning Raad. Die bestaat inmiddels ook niet meer, is na fusie met de NCIV opgegaan in brancheorganisatie Aedes. 

Organisatorisch bezien moest er een statuut worden opgesteld. Dat werd bij Koninklijk Besluit goedgekeurd op 20 juni 1913. In het huishoudelijk reglement lezen we bepalingen die tegenwoordig niet meer voorkomen. Een paar van deze streng gehandhaafde regels moet ik u melden. Bijvoorbeeld wat bepaald werd in Artikel 12:

‘De huurders zijn verplicht het bestuur en de door het bestuur aan te stellen beambten, mits voorzien van een legitimatiebewijs, te allen tijde, met uitzondering van de uren tussen zonsonder- en -opgang, de woningen binnen te laten, teneinde te onderzoeken of de verplichtingen op de huurders rustende behoorlijk worden nagekomen’.
De bepalingen in de artikelen 16 en 17 over kippen- en konijnenhokken zijn trouwens ook niet mis: ‘Kippenhok en ren of dergelijke moeten zodanig geplaatst zijn dat zij geheel vrij en los staan van huizen, schuren en onderdelen… de hoogte der ren mag hoogstens 1.30 M. zijn en moet minstens 10 c.m. afwaterend gemaakt worden, zodanig dat het regenwater naar het eigen terrein loopt’.

De medewerkers van woningbouwvereniging Zuilen stellen zich aan u voor, staande voor de directiekeet, achter een rij wuivende palmen. Zij kwamen samen voor een heuglijk feit: het leggen van de eerste steen van het eerste complex dat voor deze woningbouwvereniging gebouwd gaat worden. Het wordt een complex van maar liefst 368 woningen en dat is wel iets om trots op te zijn. De sigaar was erg in trek zo te zien. Ook een hoed hoorde er duidelijk bij, maar hield je die nu op of deed je die af? De heren in het midden zijn er wel uitgekomen, de rest weet het nog niet. Toch drukte de fotograaf (de heer M. Knap van de Heerenweg 5 te Utrecht) maar af.

Op de laatste pagina geeft het bestuur van woningbouwvereniging Zuilen nog enige wenken voor gezond wonen.
‘Indien gij meerdere vertrekken hebt, kiest dan het ruimste en vrolijkste als woonvertrek: gebruikt dat vertrek inderdaad om er in te huizen. Laat uw kinderen niet de gehele dag in een kleine keuken zitten, maar bedenkt dat ruimte en frisse lucht van onschatbare waarde zijn. Laat de zon vrij in uw woning toe, buitengewoon groot is de invloed der zon op de ontwikkeling van het menselijk lichaam; ‘‘waar de zon niet binnenkomt, treedt de dokter binnen’’ zegt een oud spreekwoord. Hangt dus geen overvloedige gordijnen voor uw ramen; de kleur op de wangen uwer kinderen, is van groter betekenis dan die van uw meubelen of het behangsel. Licht en lucht zijn de eerste vereisten voor een goede gezondheid, zij zijn de beste hulpmiddelen in de strijd tegen besmetting en ziekte.
Oneindig goed is een woning met afzonderlijk slaapvertrek dat goed gelucht kan worden. Laat dag en nacht een uwer ramen een klein eindje open, tenzij uw dokter U dit ontraadt.
Zorgt dat niet door eigen toedoen vocht in de woning komt en blijft: laat het drogen uwer was, zo mogelijk buiten uw kamer geschieden.
Tenslotte zij reinheid van uw woning ten zeerste aanbevolen, ook reinheid van gangen en portalen, die naar uw woning voeren’.

Dat lijkt me geen slecht begin voor een nieuwbakken bestuur. Het bestuur heeft voor de leden nog een aardig gebaar in petto dat jammer genoeg wél in onbruik is geraakt: bij het aangaan van de huur betaalt de huurder één week huur. De daaropvolgende week hoeft hij die niet te betalen, pas in week drie komt de huisbaas voor het geld van de derde week. De tweede week heeft hij de woning dus gratis. Dit gebaar werd gemaakt als compensatie voor het schoonmaken van de woning.

Het leggen van de eerste steen voor de woningen van woningbouwvereniging Zuilen is een serieuze zaak. Zeker als er ook nog eens zoveel mensen je op de vingers kijken. Dan wil je dat het er goed op komt te staan ‘voor later’. Dat verklaart vermoedelijk de blik van de steenlegger naar de fotograaf: ‘doe ik het zo goed? Ter verfraaiing werden de palmen van de vorige foto in ‘stenen’ bloembakken geplaatst.

De De Lessepsstraat in zijn nog jonge jaren. De bouw is nog maar nauwelijks gereed. Achteraan staat zelfs nog iets dat op een verhuiswagen lijkt. De foto uit 1917 toont u wel een ander straatbeeld dan dat van tegenwoordig. Wat te zeggen van de openbare verlichting bijvoorbeeld. Zoiets kun je toch geen ‘lantaarnpalen’ noemen? De bomen zouden eerst nog uitgroeien tot grote kastanjes, om dan in de Tweede Wereldoorlog goeddeels in de kachels van de kleumende Zuilenaren verdwijnen. Zo zorgden zij voor nog wat warmte in de barre winter van 1944.

In tegenstelling tot de wijk Elinkwijk, aan de andere kant van de Amsterdamsestraatweg wordt deze wijk niet met een naam maar met een nummer aangegeven. De wijk Elinkwijk dankt zijn naam aan de heer Elink Schuurman, die dat deel van zijn grondgebied voor een schappelijke prijs afstond voor de bouw van woningbouwvereniging Elinkwijk. De grond waar de woningen van woningbouwvereniging Zuilen op gebouwd werden, was van de heer Van Beek, die op de hoek van de Amsterdamsestraatweg en de Muyskenweg een boerderij had. Toch is deze wijk nooit Van Beekwijk geworden. De wijk wordt de eerste jaren aangeduid als ‘Bouw 1’ of ‘de woningbouw Zuilen’. Maar dat duurde totdat deze woningbouwvereniging haar volgende project liet bouwen. Vanaf dat moment werd de aanduiding De Oude Bouw. Deze naam is lange tijd in zwang gebleven, maar vanaf de grootschalige renovatie rond 2008 en 2010 wordt het steeds vaker: de De Lessepsbuurt. (En, o gruwel, dan regelmatig ook nog maar met één keer ‘de’!)

Uiteindelijk heeft woningbouwvereniging Zuilen het startschot gegeven voor de bouw van de eerste woningen die onder haar beheer komen te staan. Voor de bouw van deze 368 woningen werd de eerste steen gelegd in 1915. ‘Onder haar beheer’ gaat in deze tijd heel erg ver. De reglementen in het huurcontract bepalen dat toezicht gehouden mag worden door controleurs en dat wordt ook gedaan. Op gezette tijden komen de controleurs langs om te zien of de huurders de woningen netjes gebruiken. Zij komen binnen en kijken rond (soms tot achter de schilderijen) om op wandluis te controleren. ‘Zelfs op de slaapkamers kwamen zij kijken!’

Gevelsteen Westinghousestraat: RUIMTE VOOR HARE MAJESTEIT DE ZON!

Men deed heel veel om de bewoners te wijzen op de zegeningen die deze huisvesting te bieden had. Dat blijkt ook uit de gevelstenen die in de gevels van de woningen aan de Marconistraat, De Lessepsstraat en Westinghousestraat werden aangebracht.

De heren van de woningbouwvereniging kwamen toch al aan de deur. Iedere week werd door een van de heren van het bestuur de huur opgehaald. Daarmee begon de heer H.F. Heijt. Hij werd vervolgens opgevolgd door de heren J.A. Vos, C. Heuvel, C. Janszen en zij zullen op hun beurt opgevolgd worden door de laatste huurophaler, de heer A. Kleyer, die in 1968 voor het laatst langs de deuren gaat. Dan is het zo druk geworden dat gekozen wordt voor overschrijvingen via bank of giro. De huur werd opgehaald en in een zwartlederen, vier-vaks tas gedaan. Die is inmiddels in het Museum van Zuilen terechtgekomen.

Het ontwerp van De Oude Bouw. Links de Amsterdamsestraatweg

Het bestuur van woningbouwvereniging Zuilen kijkt u stralend aan. De tweede persoon links is de heer Smit.

                        ‘Secretaris Smit neemt afscheid van Zuilense bouwvereniging
(Van een onzer verslaggevers)

Utrecht, woensdag. – De heer H. Smit gaat de Woningbouwvereniging “Zuilen” verlaten. Na vijfentwintig jaar bestuurslid te zijn geweest, waarvan de laatste jaren secretaris, meent de heer Smit dat en jongere kracht zijn plaats moet innemen. Op de jaarvergadering, die donderdagavond in gebouw Mariëndaal wordt gehouden, zullen leden en bestuur officieel afscheid van de scheidende secretaris nemen. Dan zal ook de opvolger worden aangewezen.
Gisteravond tijdens een intieme bijeenkomst in het restaurant “Julianapark”, huldigde het bestuur de heer Smit in verband met zijn zilveren bestuurslidmaatschap. Tijdens de bijeenkomst getuigde ook de Nationale Woningraad van zijn waardering voor het werk van de heer Smit. De heer Alink sprak de heer Smit namens de Raad toe en overhandigde hem de bronzen legpenning van de Woningraad.
Voorzitter A. Nagtegaal vond het jammer dat de heer Smit wegging. Hij bood de heer Smit een kist sigaren aan. Voor mevrouw Smit waren er bloemen. De heer C. Heuvel, administrateur, voerde het woord namens de werknemers. “U bent niet alleen vijfentwintig jaren bestuurslid geweest, maar ook een kwart eeuw werkgever. Beide functies hebt u bekwaam vervuld”. De heer Heuvel schonk namens het personeel eveneens een kist sigaren.’