Rondwandeling vanaf Vorstelijk Complex: de wederopbouwperiode en het Wijkontwikkelingsplan

Met de tentoonstelling Bouwen voor de Buurt vertelt het Museum van Zuilen de geschiedenis van ruim honderd jaar volkshuisvesting in onze wijk. In deze wandeling, die start en eindigt bij het Vorstelijk Complex, ziet U vooral veel projecten uit de wederopbouwperiode (1945-1970) en het Wijkontwikkelingsplan Zuilen aan de Vecht (1995-heden), maar ook enkele complexen uit de beginperiode (1915-1940) en stadsvernieuwingsperiode. De lengte is 5,4km, wandeltijd inclusief stops twee uur.

In de andere wandeling bij deze tentoonstelling ligt de nadruk op projecten uit de beginjaren van de explosieve groei van Zuilen na de vestiging van Werkspoor en Demka (1915-1940). U kunt de wandeling met onderstaande beschrijving op eigen gelegenheid  lopen.

Wandeling met gids

Van tijd tot tijd organiseert het museum ook begeleide wandelingen, voor deze wandeling zal dat zijn op zondag 15 december 2024, 16 februari 2025 en 13 april 2025, van 11:00 tot 13:00. U kunt een van deze wandelingen boeken via: wandeling Wederopbouw & Wijkontwikkeling.

Startpunt: Vorstelijk complex 

VORSTELIJK COMPLEX 

We starten en eindigen de wandeling in het vorstelijk complex, twee voormalige basisscholen (de prinses Beatrixschool en prins Bernhardschool (1925, oorspronkelijk: Openbare Lagere School 2) die in het kader van het Wijkontwikkelingsplan (WOP) in 2010 verbouwd zijn tot buurt- en cultuurcentrum. Het plan Berlage wees de Van Tuyllkade-Prins Bernhardlaan-Burgemeester Norbruislaan aan als centrale as in de wijk en de belangrijkste drager van de voorzieningen, met het Prins Bernhardplein als een belangrijk knooppunt. In lijn met dat uitgangspunt zijn De As en het plein rond 2010 heringericht, in lijn met het oorspronkelijke stedenbouwkundige plan. In die tijd is ook het Vorstelijk Complex geopend, als het nieuwe culturele wijkcentrum van Zuilen.

-> Prinses Margrietstraat 

AAN DE LINKERKANT NIFTARLAKEPLANTSOEN (Vechtlob, WOP-I) 

We komen langs het Niftarlakeplantsoen een van de groene lobben die vanuit de groenzone langs de Vecht de wijk inlopen. Het verbeteren van die groenstructuur was een van de doelstellingen van het Wijkontwikkelingsplan.

(na Niftarelakeplantsoen) AAN DE LINKERHAND NIEUWBOUW VOORMALIG COMPLEX 8 

Voorbij het Niftarlakeplantsoen ziet U aan uw linkerhand de nieuwbouw van woningcorporatie Portaal, opgeleverd in 2013. Dit sloop-nieuwbouwproject, ontwerp Han van Zwieten, kwam in de plaats van het wederopbouwcomplex 8 van woningbouwvereniging Prinses Juliana, die begin jaren 90 onderdeel werd van Portaal. Van de teruggebouwde woningen is ca. Tweederde sociale huur en eenderde koop.

Anders dan tijdens de vooroorlogse periode en de wederopbouwtijd is er bij het Wijkontwikkelingsplan gekozen voor een prominente positie van marktpartijen bij de gebiedsontwikkeling. Bij het eerste wijkontwikkelingsplan (1995) werkten samen: gemeente, woningcorporaties (K77, Woningbedrijf Utrecht) en drie projectontwikkelaars (Era, Mabon, Johan Matser). In het tweede wijkontwikkelingsplan (2005) sloten Portaal en welzijnsorganisatie Portes zich daar later bij aan.

Kruis Zwanenvechtlaan -> Prinses Margrietstraat 

AAN DE LINKERKANT winkelcentrum Rokade.

Het winkelcentrum, opgeleverd in 2001, is gebouwd op de plek waar vroeger twee van de beroemde gele Hal-scholen van gemeentearchitect Wim van Hoorn stonden.

AAN DE RECHTERKANT boven-benedenwoningen uit de wederopbouwperiode  (Woonin, voormalig bezit K77) 

Deze boven-beneden-woningen zijn in de jaren 50 in grote aantallen gebouwd, ze staan ook langs de Burgemeester van Tuyllkade en Prins Bernhardlaan. Ook dit is een ontwerp van Wim van Hoorn. Ze zijn ontworpen als duplexwoningen, die in de toekomst eenvoudig 1+1 samen te voegen waren. Dat is niet gebeurd, wat achteraf best verstandig was, gezien het gegeven dat in de grote steden inmiddels meer dan 75% van de huishoudens maar een of twee personen telt. 

Tegenover deze woningen lag tot 1995 het oude Schaakwijk. Een wederopbouwproject uit 1951/53, ontworpen door de gemeentearchitect van Zuilen W.C. van Hoorn. Snel en met zo weinig mogelijk materialen de woningnood oplossen was het parool en daarin slaagde Van Hoorn met lof. De gemeente kreeg in eerste instantie toestemming (“contingent”) om 120 woningen te bouwen en die waren zó goedkoop (f5.500), dat het aantal verhoogd werd naar 360. Een van de bouwvakkers die hier op de steiger stond was Anton Geesink. Uiteindelijk zouden de woningen na nog geen 45 jaar gesloopt worden: ze waren verworden tot het putje van de woningmarkt, waarna ook de meeste bewoners en eigenaar Mitros de conclusie trokken dat sloop-nieuwbouw onvermijdelijk was.

Het nieuwe Schaakwijk bestaat uit een mix van huurwoningen (Woonin), koopwoningen en woonzorg-complexen (Woonin, in samenwerking met een zorgaanbieder). De nieuwbouw aan de linkerzijde van de Prinses Margrietstraat bestaat uit een rijtje koopwoningen (ontwerp: EGM) en -iets verderop- 20 woonzorg-eenheden voor dementerende senioren De Prinses (ontwerp: van Straalen), die door eigenaar Woonin verhuurd worden aan zorginstelling Careyn.

Linksaf->Stauntonstraat

De woningen aan uw linkerhand, ontworpen door Henk Klunder Architecten (2001) zijn voor 25% koopwoning en voor 75% middeldure huur, eigendom van corporatie Woonin.

U kruist de Pionstraat, waar aan de kant van Schaakwijk voortuinen ontbreken. Dat heeft een prozaïsche reden: bij het inmeten van de nieuwbouw werd een fout gemaakt, waardoor de hele wijk zes meter te veel naar het oosten is opgeschoven.

Pionstraat oversteken, daarna schuinlinks het voetpad richting de Vechtoever volgen.  

De jaren-80 nieuwbouw aan uw rechterhand is sociale huur van Woonin die in de plaats is gekomen van een van de Utrechtse Woonscholen. U loopt door een van de Vechtlobben: groene vingers de wijk in, die in de jaren 50 zijn aangelegd als onderdeel van de wederopbouwplannen. Heel waardevolle groenstructuur, die in het kader van het WOP nog verder verbeterd is.

Sla bij de Vechtoever linksaf

U passeert het (koop)appartementengebouwd Ten Nye Lichte, onderdeel van het WOP, mede bedoeld om het doorstroom aanbod voor senioren te vergroten.

Vechtoever (Nijenrodeplantsoen) volgen tot Linksaf -> Zwanenvechtplein 

We lopen nu langs een voormalig complex galerijflats van het Gemeentelijk Woningbedrijf Utrecht uit de wederopbouwperiode (1956-59), inmiddels eigendom van Woonin. Aan de oost- en noordrand van het gebied de karakteristieke stempelstructuur (terugkerend patroon), zoals die bv ook zijn toegepast in delen van Tolsteeg/Hoograven, Kanaleneiland en Overvecht. Aan de binnenzijde van de flatblokken zijn in dezelfde periode zes stempels met laagbouw gebouwd.

laagbouwwoningen in de sociale huur, gebouwd in de periode 1956-59 door het gemeentelijk woningbedrijf Utrecht. Let op de garages, destijds een vast element in deze complexen, ook in de sociale huur. In dit buurtje waren ze zelfs nog iets groter dan standaard, zodat ze ook gebruikt konden worden als opslagruimte voor zelfstandigen in de bouw, installatietechniek e.d.

Rechtsaf -> Muiderslotlaan, daarna rechtdoor schuinlinks door Niftarlakeplantsoen, daarna schuirechts het bruggetje over naar Fortlaan

Ook deze groene vinger vanuit het Vechtplantsoen de wijk in is verbeterd als onderdeel van het Wijkontwikkelingsplan. De Krajcek Playground en het Speelbos zijn in die tijd aangelegd. Aan de rechterhand ligt verscholen de oude jachtwerf, die in het kader van het WOP herontwikkeld zou worden tot woningbouwlocatie. Dat is niet doorgegaan, omdat dit project door de aanwezige bodemverontreiniging niet te betalen viel.

Aan het eind van de Fortlaan -> Rechtsaf Vechtplantsoen en daarna linksaf de Vecht blijven volgen.

COMPLEX PENSIOENFONDS WERKSPOOR (Collectieve tuinen) 

De drie winkelhaakvormige flats beleggershuur die we nu passeren zijn gebouwd voor pensioenfonds Werkspoor. Dezelfde structuur wordt aan de overkant van de De Muinck Keizerlaan doorgezet langs de Vecht, bij een complex sociale huurwoningen van Woonin. Beide complexen hebben 100% collectieve tuinen, die veel kwaliteit toevoegen aan de op zich simpele woningen. Met name de tuinen van het Werkspoorcomplex hebben 60 jaar na de bouw nog steeds een hoge kwaliteit. 

Rechtdoor -> onder De Muinck Keizerlaan door. Daarna linksaf Rupelmondelaan 

 J.M. de Muinck Keizer was een Gronings ondernemer, die zich sinds 1882 toelegde op de productie van gietstaal. Zijn bedrijf verhuisd in 1913 naar Zuilen en werd de belangrijkste toeleverancier voor het nabijgelegen Werkspoor. De afkorting van het bedrijf was d.M.K. , dat werd in de volksmond Demka. In 1921 werd Demka ook de officiële bedrijfsnaam. In de middenberm van de De Muinck Keizerweg staat ter hoogte van het Vorstelijk complex een buste van De Muinck Keizer. 

Aan de Vecht staan hier drie blokken recent gerenoveerde stempelflats, 100% sociale huur, eigendom van Woonin. Ook deze flats hebben collectieve groene binnentuinen met speeltuintjes. Waar de Rupelmondelaan uitkomt op de Elsenburglaan loopt u tegen de nieuwbouw De Staalmeester van Woonin aan, 2- en 3-kamer sociale huur appartmenten. Op deze plek stond vroeger winkelcentrum De Vecht: twee winkelstrips met bovenwoningen. Dat was het gebruikelijke winkelconcept in de periode 1945-1960. In dit geval was de opzet al kort na oplevering verouderd, door de opkomst van de auto en de bouw van winkelcentrum Overvecht, aan de overkant van de brug.

Bij rotonde, oversteken -> Elsenburglaan 

HOEK ELSENBURGLAAN: APPARTEMENTEN WOONIN DE STAALMEESTER (2022)

Volg Elsenburglaan 

AAN RECHTERHAND WEDEROPBOUWCOMPLEX WOONIN 

Aan je rechterhand een recent gerenoveerd sociale huur complex “winkelhaakflats” in hetzelfde stedenbouwkundige concept als de Werkspoorflats ten zuiden van de De Muinck Keizerlaan. Ook deze stempels hebben collectieve binnentuinen, ieder met een kleine speelplaats.

De wederopbouwbuurt (1956) van Woonin ten oosten van het Quecckhovenplein is recent gerenoveerd, waarbij ook de woonomgeving is verbeterd. De woningen ten westen van het plein zijn gesloopt en vervangen door nieuwbouw.Linksaf -> Queeckhovenplein 

In dit gebied stonden tot voor kort 194 woningen van de Arbeiderswoningbouwvereniging Utrecht. Het grootste deel daarvan is in 2015 gesloopt. Dat project werd afgesloten met de opvoering van een Slopera door de oud-huurders, onder regie van culturele instelling ZIMIHC. Drie blokjes laagbouw (o.m. Queeckhovenplein 5-10) zijn bewaard gebleven en aan de buitenzijde terug gerenoveerd naar het oude jaren-50-uiterlijk. Architect voor dit projectje was BIQ architecten.

Volg Queeckhovenplein

Rechtsaf -> Queeckhovenhof 

NIEUWBOUW QUEECKHOVENPLEIN (WOONIN, 2020, mix koop/sociale huur) 

Mitros (nu: Woonin) was opdrachtgever voor de woningen, een mix van eenderde huur en tweederde koop, opgeleverd in 2018. De oorspronkelijke 194 sociale huurwoningen (voornamelijk flats) werden vervangen door 117 grondgebonden woningen. Architect was Mulleners en Mulleners, aannemer ERA Bouw. Het binnengebied is autovrij. 

Rechtsaf -> Beekoeverhof 

Linksaf -> Goudesteinhof , rechtdoor Goudesteinlaan, rechtdoor richting parkstrook, schuin links aanhouden

LINKS: NIEUWBOUW SPOORWEG PENSIOENFONDS

In het kader van het wijkontwikkelingsplan is de groenstrook waardoor we nu lopen geheel opnieuw ingericht. Een sporthal in het park is gesloopt en verplaatst naar sportpark Zuilense Vecht. Ook het Deltacollege is gesloopt (na een fusie zou die school terecht komen in Transwijk). In plaats daarvan zijn op enkele beeldbepalende plekken langs het park nieuwe gebouwen neergezet, ontworpen door LEVS architecten, die ook de herinrichting van het park coördineerden. Een van die appartementen bestaat uit middeldure huurwoningen, eigendom van het Spoorweg Pensioenfonds. Ook deze parkstrook is een van de groene vingers vanuit de Vechtoever de wijk in. Hij loopt helemaal door tot het Amsterdam-Rijnkanaal.

RECHTS: OUDE GEMEENTEHUIS ZUILEN, SPRINGERTUIN

Neem het brede wandelpad linksaf door het park – steek Burgemeester Norbruislaan over -> rechtsaf

LAAGBOUW-PORTIEKWONINGEN EIGEN HAARD 

In de wederopbouwperiode lag bij de nieuwbouw de nadruk op woningen voor gezinnen. Dit project uit 1975 was een signaal dat langzamerhand ook weer andere doelgroepen in beeld kwamen. Hier waren dat de senioren.

GALERIJFLATS PEGUS PENSIOENFONDS (Wim van Hoorn)

We komen langs een van de weinige gaaf bewaard gebleven projecten van gemeente-architect Wim van Hoorn.

Burgemeester Norbruislaan oversteken -> Vechtoever

NIEUWBOUW KOP VAN ZUILEN

In dit gebied is een deel van het geld verdiend dat gebruikt is om de As van Berlage her in te richten en de groenstructuur te verbeteren. Dat heeft een jong monument opgeleverd in de vorm van de Urban Villa’s van Frits van Dongen, het project Kop van Zuilen. Dure koop aan een rivieroever betekent meestal: hoge heggen en schuttingen, dus het nakijken voor passerende wandelaars die iets van de rivier willen zien. Dat is hier een stuk charmanter opgelost.

Linksaf -> Vechtoever -> Daalseweg

Linksaf -> Burgemeester Norbruislaan

POORTAPPARTEMENTEN BURGEMEESTER NORBRUISLAAN

RECHTS SPORTPARK ZUILENSE VECHT (HERONTWIKKELING)

Rechtdoor Burgemeester Norbruislaan oversteken -> Jan van Zutphenlaan

RECHTS “GROTE GEZINNEN” WONINGEN EIGEN HAARD

Na het nieuwbouwtorentje staan er tussen de Jan van Zutphenlaan en de voetbalvelden van Elinkwijk nog een aantal rijtjes laagbouwwoningen, in 1959 gebouwd door woningstichting Eigen Haard. Die was toen zeer actief in dit gebied. De woningen waren destijds met name bedoeld voor grote gezinnen en volgens de Voorschriften en Wenken geschikt voor bewoning door tien personen. De huidige bezettingsgraad zal niet ver boven de twee liggen.

links -> Schaperstraat

SLOOP-NIEUWBOUW GROEN ZUILEN

U loopt nu de nieuwbouwwijk Groen Zuilen (2006-2008) in, hét paradepaardje van de wijkvernieuwing in Zuilen. Een vernieuwende stedenbouwkundige structuur: het hele binnengebied bestaat uit wandelpaden, de auto is onder de woningen verdwenen en mag pas aan de randen van het buurtje te voorschijn komen. De andere kant van de medaille is dat het aandeel sociale huur nu nog maar 30% is en dat er in 2024 een koopwoning in de (d00r)verkoop is gedaan voor meer dan een miljoen euro.

Groen Zuilen kwam in de plaats van de Pedagogenbuurt, een wederopbouwcomplex van ruim 400 galerijflats in de sociale huur, ontworpen door -inderdaad- Wim van Hoorn.

rechts -> Wibautstraat

LAAGBOUW PORTIEKFLATS EIGEN HAARD

Nog een wederopbouwcomplex (1960), gebouwd in opdracht van Eigen Haard. Naarmate de rest van de buurt meer verbeterd wordt valt de teloorgang van deze woningen sterker op.

linksaf Talmastraat; Talmastraat volgen

RECHTS: SENIORENWONINGEN VAN HEESSTRAAT

Een zorgvuldig ontworpen complex seniorenwoningen van woningbouwvereniging K77, de woningbouwvereniging die ontstond door een fusie van woningbouwverenigingen met een vakbondsverleden. K77 zou na 20 jaar opgaan in de fusie waarbij Mitros (inmiddels Woonin) gevormd werd.

LINKS: (VOORMALIGE) WINKELSTRIP WBV ZUILEN

Links van de nog bestaande winkelstrip lag een tweede strip met bovenwoningen van woningstichting Eigen Haard. De twee strips waren de enige winkelvoorziening in het uiterste Noordwesten van Zuilen tot ca. 1980.

LINKS: WEDEROPBOUWCOMPLEXEN KRABO EN BBB

In de H.Diemerstraat, Patrimoniumstraat en C.Smeenkstraat vindt U twee voorbeelden van vroeg-naoorloge systeembouw. Krabo is in de anonimiteit verdwenen, maar BBB staat voor Bredero’s Bouw Bedrijf, een naam die nog steeds bellen doet rinkelen.

LINKS: COMPLEX 3-4 EIGEN HAARD LUIT BLOMSTRAAT

In de Luit Blomstraat e/o ligt een charmant tuindorpje gebouwd door woningstichting Eigen Haard, vlak voor en vlak na de Tweede Wereldoorlog. Luit Blom was een lasser bij Werkspoor, die in zijn vrije tijd bestuurslid van Eigen Haard was. Toen hij heel jong overleed, bouwden zijn collega’s een grafmonument in de vorm van een Werkspoorbrug op begraafplaats Kovelswade. Dat heeft inmiddels de status Rijksmonument.

rechtdoor Lieven de Keylaan

NIEUWBOUW DE BOUWMEESTER MITROS

Een opvallend ontwerp van LEVS in opdracht van Mitros, huisvest een kinderdagverblijf en een woonvoorziening voor dementerende senioren.

rechtdoor door parkstrook

RECHTERHAND: NIEUWBOUW MOSKEE

Voor de verhuizing naar de nieuwbouw was de moskee gevestigd in een van de twee voormalige basisscholen, die nu het Vorstelijk Complex vormen.

COMPLEX 5 WBV ZUILEN

De portiekflats langs de zuidrand van het park zijn het voormalige complex 5 van woningbouwvereniging Zuilen, via de tussenstations K77 en Mitros terecht gekomen in de portefeuille van Woonin. Die gaat deze sociale huurwoningen binnenkort vervangen door nieuwbouw. Identieke flats aan de Burgemeester Norbruislaan worden gerenoveerd en opgetopt.

-> Lelimanstraat

RECHTS COMPLEX 4 WBV ZUILEN

Direct na de oorlog gebouwd op verzoek van Werkspoor. Het bedrijf zat dringend verlegen om extra personeel, om de beschadigde spoorinfrastructuur zo snel mogelijk te herstellen.

-> Linksaf De Bazelstraat

COMPLEX 3 WBV ZUILEN

SLOOP-NIEUWBOUW COMPLEX 2 EIGEN HAARD

-> rechtsaf M. de Klerkstraat

COMPLEX 2 WBV ZUILEN

-> rechtsaf Hanrathstraat -> rechtdoor Smirnoffstraat -> linksaf C. van Maasdijkstraat

BASISSCHOOL DE KLEINE VLIEGER

Een flink verbouwde Hal-school van gemeente-architect Wim van Hoorn.

linksaf -> Van Meelstraat

RIETVELD WONINGEN

Een zelfbouwproject van de Coöperatieve Vereniging Politiebond Utrecht, ontworpen door Gerrit Rietveld. Een simpel ontwerp, dat inmiddels bijna onherkenbaar verbouwd is. Op tekening zijn nog een aantal echte Rietveld details herkenbaar: de bijzondere keuken en de trapeziumvormige aanbouwen.

HOF VAN ZUYLEN

Een heel geslaagd koopappartementencomplex (1997), rond een atrium, met overdekt parkeren en een mooie collectieve tuin.

linksaf -> voetpad richting kerk

rechtsaf -> Prins Bernhardplein

Als we hier rechtsaf kijken richting de Prins Bernhardlaan/As van Berlage zien we een mooi complex sociale huurwoningen voor senioren (1998) van het Woningbedrijf Utrecht, opgeleverd net vóór de integratie van WBU in Mitros. 

Eindpunt: Vorstelijk Complex