Schaakwijk: Goedkoop met een grote G

In de wederopbouwtijd kon je als gemeente of woningcorporatie niet zo maar aan het bouwen gaan. Hoeveel je mocht bouwen werd bepaald door de minister van Wederopbouw. Diezelfde minister bepaalde met zijn voorschriften en wenken ook voor 90% hoe die woningen eruit mochten zien. Toch zijn er altijd creatievelingen die met die 10% nog iets extra’s weten te doen. Wim van Hoorn, gemeentearchitect van Zuilen ontworp de 120 galerijflats in drie lagen -contingent 1950- in het Schaakwijk zó efficiënt, dat Burgemeester Norbruis tijdens een bezoek van minister In ’t Veld claimde de goedkoopste woningen van Nederland te kunnen bouwen, voor f 5.500/stuk. Daardoor kon de aanvangshuur onder de f5/week blijven. Bussum had op dat moment het record in handen met bouwkosten van f 7.500/woning [Bron:NRC, 11jan1950]. De minister van Wederopbouw, die kort daarvoor al eens in Zuilen op bezoek was geweest bij de net opgeleverde duplexwoningen aan de Burgemeester van Tuyllkade, was zeer enthousiast en zegde een extra contingent van 120 woningen toe om het ontwerp uit te voeren [Bron: Utrechts Katholiek Dagblad, 25 maart 1950].

De spectaculaire kostendaling zorgde voor een stroom van landelijke publiciteit en veel politiek debat in andere gemeenten. In Utrecht, waar tot dat moment voornamelijk laagbouwwoningen gebouwd werden, werd de roep om “hoogbouw” (…) steeds luider [Bron: NUD, 29mrt1950].

Bij de oplevering in november 1951 bleek dat de claim vrijwel werd waargemaakt. Aannemer C.J. van der Voorn bouwde de huizen voor f 5.830/woning, een Nederlands record. Als beloning kreeg de gemeente voor 1952 en 1953 een extra contingent van 2 x 120 woningen. Goed nieuws voor de woningzoekenden op de wachtlijst. De keerzijde van de medaille was dat de huizen zó “sober en doelmatig” waren dat ze binnen 50 jaar onder de sloophamer zouden sneuvelen. Zo bleken de bouwmuren op de bovenste verdieping niet hoog genoeg opgemetseld, waardoor het vuur zich bij een brand in 1967 kon verspreiden naar aangrenzende woningen. In 2000 werd de eerste nieuwbouw van Schaakwijk opgeleverd.

In november 1951 werd de eerste woning van 4 galerijflats in de Koningstraat en Damestraat feestelijk overgedragen aan de huurders door oud-wereldkampioen schaken Max Euwe. De buitenbergingen van de bovenwoningen staan in een rijtje haaks tussen de woningblokken, de bergingen van de benedenwoningen worden gebruikt om de collectieve tuinen wat in te kaderen. In 1951 en 1952 volgden nog 8 identieke flats aan de loperstraat, paardstraat, pionstraat. In de kopgevels waren gevelstenen met de betreffende schaakstukken ingemetseld, die spoorloos verdwenen zijn bij de sloop van het complex. Direct grenzend aan schaakwijk werden de Prinses Marijkeschool en Ewout van Soeterwoudeschool gebouwd, die in 2001 plaats maakten voor het nieuwe winkelcentrum Rokade.

Een functionele driekamerwoning op 60m2, da’s een mooie ontwerpprestatie. De woningen zijn ook nog voorzien van vier vaste kasten, een eis uit de toenmalige voorschriften die in 1965 geschrapt zou worden. Minpunt is het lavet (badkamer) die uitsluitend via de keuken te bereiken is.

Opvallend in het ontwerp is dat vrijwel 100% van de onbebouwde grond openbaar is. De benedenwoningen hebben geen eigen tuin. Het tuinontwerp werd gemaakt door de bekende landschapsarchitect Copijn uit Groenekan.

De Koningstraat in Schaakwijk, met op de achtergrond de boven-benedenwoningen aan de Prinses Margrietstraat, eveneens een ontwerp van Wim van Hoorn. De open portieken zijn een bekend stijlkenmerk van Van Hoorn, dat ook gebruikt werd bij de -inmiddels gesloopte- galerijflats aan de Prins Bernhardlaan en de Pedagogenbuurt en in de -nog bestaande- PEGUS-flats aan de Burgemeester Norbruislaan. In de loop van de jaren 90 werd dit een argument vóór sloop, omdat steeds meer huurders een onveilig gevoel kregen bij de gemakkelijk toegankelijke verdiepingen.

In de kopgevels van de bouwblokken van Schaakwijk werden zes gevelbeelden geplaatst met afbeeldingen van de zes schaakstukken. Steenhouwerij C.H. Boucher aan de Amsterdamsestraatweg vervaardigde de ornamenten voor ca. f 250 per stuk. Bij de sloop werd beloofd: “De schaakstukken die in de blinde muren aan de Max Euwestraat zitten worden zorgvuldig weggehaald en krijgen straks een plek in de nieuwbouw” [Utrechts Nieuwsblad, 20nov1996]. Helaas: de stukken zijn verdwenen en nooit meer teruggevonden.

Kort na de oplevering van het eerste deel van Schaakwijk overleed aannemer Van der Voorn. Van Vliet en Van Hoorn lieten een overlijdensadvertentie plaatsen in de Zuilense Nieuwsbode.